Przeciążone tornistry uczniów

Przeciążone tornistry/plecaki oraz ich niewłaściwe noszenie to jedna z przyczyn powstawania wad postawy stanowiących poważny problem zdrowotny i społeczny. Wyniki badań specjalistów potwierdzają wyraźne nieprawidłowości w rozwoju narządu ruchu i statyki ciała u dzieci i młodzieży w wieku szkolnym.

Kształtowanie postawy ciała u dziecka jest procesem uzależnionym od wielu czynników,
z których najważniejszymi są prawidłowa aktywność ruchowa i genetycznie uwarunkowana budowa ciała. Na formowanie postawy wpływają ujemnie: nieprawidłowe odżywianie, czynniki chorobowe i środowiskowe. Znaczącą rolę odgrywają czynniki powodujące częste przyjmowanie nieprawidłowego układu ciała, prowadzące z czasem do rozwoju i utrwalenia się nawyku nieprawidłowej postawy oraz sprzyjają rozwojowi wady. Do czynników tych zalicza się przede wszystkim: niewłaściwie dobrane stanowisko pracy ucznia (ławka i krzesło niedostosowane do wzrostu ucznia), niewłaściwe pozycje przyjmowane podczas pracy i wypoczynku, przeciążony „bagaż szkolny” i niewłaściwe jego noszenie, nadwagę, siedzący tryb życia oraz ograniczenie aktywności ruchowej dziecka. Rozwijająca się w ten sposób wada postawy, jeśli nie podejmie się działań zapobiegawczych „rośnie wraz z dzieckiem”. Skutki wad postawy, nabyte w dzieciństwie ujawniają się najczęściej dopiero w dojrzałym wieku (zwyrodnienie, ból kręgosłupa i stawów, nieprawidłowości w funkcjonowaniu narządów wewnętrznych).

Pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa lubuskiego od kilku lat sprawdzają z jakim obciążeniem uczniowie chodzą do szkoły. Niestety, przeprowadzane corocznie badania nie wykazują znaczącej poprawy w tym zakresie. Z uwagi na fakt, iż nadal w Polsce nie ma przepisów określających ciężar tornistrów/plecaków dzieci i młodzieży przyjmuje się według badań Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego (CIOP-PIB), iż ciężar szkolnego tornistra/plecaka nie powinien przekraczać 10-15% masy ciała ucznia.

W roku szkolnym 2011/2012 pomiarem objęto 9001 uczniów klas I – VI w 112 szkołach podstawowych województwa lubuskiego, w tym:

5306 uczniów 48 szkół podstawowych na terenie miasta,

3695 uczniów 64 szkół podstawowych na terenie wsi.

Przekroczenie wagi tornistra/plecaka stwierdzono u 3182 (35,4%) zbadanych uczniów. Porównując uzyskane wyniki nie zaobserwowano istotnej różnicy pomiędzy uczniami szkół miejskich i wiejskich.

Najwięcej przypadków przekroczenia wagi plecaków odnotowano u uczniów klas pierwszych (44,1%), a najmniej podobnie jak w roku ubiegłym u uczniów klas szóstych (20%). Wyniki badań
w poszczególnych klasach przedstawiono na wykresie poniżej.

W porównaniu do roku ubiegłego zaobserwowano nieznaczny spadek liczby uczniów noszących przeciążony „bagaż szkolny” z 39,3% w 2011r. do 35,4% w 2012r. Zmniejszenie liczby uczniów noszących zbyt ciężki tornister zanotowano głównie w przypadku uczniów klas szóstych i trzecich szkół podstawowych.

Przeprowadzone badania nadal potwierdzają, że nadmierna waga plecaków/tornistrów wynika nie tylko z przynoszenia do szkoły podręczników szkolnych oraz zeszytów, ale również przedmiotów niezwiązanych z lekcjami (pamiętniki, dodatkowe piórniki, napoje w dużych butelkach, strój na WF lub podręczniki, które w danym dniu są niepotrzebne). Uczniowie często nie wypakowują z dnia na dzień swoich plecaków tylko „dorzucają” kolejne książki.

Podczas prowadzonych kontroli sanitarnych pracownicy powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych zwracali również uwagę na realizację przez dyrektorów szkół zapisów rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach, które mówią, iż
„w pomieszczeniach szkoły lub placówki zapewnia się uczniom możliwość pozostawiania części podręczników i przyborów szkolnych”. Szkoła powinna wygospodarować miejsce do pozostawienia niektórych podręczników i przyborów szkolnych, natomiast rozporządzenie nie nakłada obowiązku zakupu i zapewnienia uczniom konkretnych rodzajów szaf. W tym zakresie przeprowadzono kontrole w 165 szkołach podstawowych funkcjonujących samodzielnie oraz w 49 gimnazjach. Stwierdzono, iż 96% skontrolowanych szkół podstawowych i 53% gimnazjów zapewniło uczniom możliwość pozostawienia część podręczników przyborów szkolnych. Najczęściej w tym celu wygospodarowano miejsce w salach lekcyjnych (69% szkół) lub zakupiono przeznaczone do tego celu szafki (24%).

- Podstawowym zadaniem środowiska nauczania i wychowania w zakresie profilaktyki wad postawy jest eliminowanie czynników sprzyjających rozwojowi wad oraz kreowanie prawidłowej postawy ciała. Zagrożenie powstaniem wady istnieje na każdym etapie życia dziecka, dlatego działania prewencyjne są niezbędne na każdym etapie jego rozwoju. W całości postępowania w tym zakresie można wyróżnić następujące etapy: wiedzieć – chcieć – umieć – robić. W odniesieniu do problemu, jakim są przeciążone tornistry i plecaki ważna jest wiedza oraz działania podejmowane przez rodziców i nauczycieli – tłumaczy Iwona Rydzaj z Oddziału Higieny Dzieci i Młodzieży WSSE.

W związku z powyższym rodzice powinni:

Przy zakupie tornistra/plecaka zwrócić uwagę na jego wielkość, kształt, wzmocnienie stelażem
i ciężar. Prawidłowo skonstruowany tornister:

nie powinien zmieniać naturalnego sposobu chodzenia,

wyposażony jest w miękkie, regulowane i szerokie szelki (regulacja pozwala na ścisłe przyleganie plecaka do kręgosłupa, a odpowiednio szerokie szelki nie wrzynają się
w ramiona),

ma usztywnioną ściankę tylną, w części dolnej zawierającą wybrzuszenie uwzględniające kształt naturalnej krzywizny kręgosłupa,

wewnątrz wyposażony jest w przegródki pozwalające na równomierne rozłożenie ciężaru.

Nauczyć swoje dziecko pakować wyłącznie te książki i zeszyty, które będą potrzebne następnego dnia. Wiele szkół oferuje już szafki, w których można przechować materiały szkolne. Te przybory szkolne, których nie trzeba używać codziennie, należy pozostawić w domu lub w szafce klasowej.

Pakować tornister razem z dzieckiem kształtując w nim prawidłowe nawyki zdrowotne
w oparciu o niezbędne wiadomości z dziedziny higieny i profilaktyki;.

Dokonywać właściwego doboru zeszytów – redukcję wagi tornistrów daje m.in. rezygnacja z grubych zeszytów oraz tych w sztywnej okładce na rzecz zeszytów cieńszych i w miękkiej oprawie.

Zwrócić uwagę na równomierne rozmieszczenie ciężaru. Ciężkie materiały szkolne należy pakować od strony pleców. Na lekkie przybory przeznaczona jest przednia część tornistra. Książki, teczki, skoroszyty należy, zatem zawsze umieszczać od strony pleców.

Zwracać uwagę, czy dziecko przestrzega zasady noszenia tornistra na obu ramionach, w drodze do szkoły lub domu, oraz w szkole w czasie przechodzenia z klasy do klasy.